Prof. dr hab. Piotr Niedzielski
Katedra Efektywności Innowacji
Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług
Uniwersytet Szczeciński
„Pokorni ludzie idą zawsze z prądem.
Niepokorni próbują iść pod prąd.
Cały postęp ludzkości leży dlatego w rękach niepokornych.”
Bernard Shaw
Wybory władz Uniwersytetu Szczecińskiego na kadencję 2016-2020 – możliwość kształtowania kierunku rozwoju uczelni
Jako społeczność akademicka Uniwersytetu Szczecińskiego w najbliższym czasie będziemy podejmowali decyzje związane z wyborami władz rektorskich oraz władz dziekańskich. Wyborów dokonamy na kadencję czteroletnią, gdyż od 2008 roku dotychczasowe kadencje trzyletnie zgodnie z ustawą zostały zastąpione kadencjami czteroletnimi. Wbrew pozorom ta niewielka zmiana (tylko rok) jest jednak dość istotna, gdyż daje możliwość, w wypadku tzw. podwójnej kadencji, kształtowania naszego środowiska przez okres 8 lat a nie 6 jak dotychczas. Myślę, że zmiana ta jest odczuwalna obecnie głownie na poziomie wydziałów, (mogę to stwierdzić z autopsji jako dziekan podwójnej kadencji), a w mniejszym stopniu na poziomie uczelni, gdyż najdłuższą kadencję sprawował J.M. Rektor w osobie prof. dr hab. Waldemara Tarczyńskiego – łącznie 7 lat (3+4). Pewną osią dyskusji w kampanii wyborczej, która mam nadzieję będzie miała miejsce, a którą można wskazać lub zarysować dokonując analizy wystąpień, na różnych uroczystościach jak inauguracje roku akademickiego, wypowiedzi obecnych kandydatów, którzy sprawowali funkcje w mijającej kadencji, w zakresie jaka jest rola i model współczesnego Uniwersytetu. Ścieranie się poglądów w zakresie odpowiedniego, właściwego modelu uczelni dla Uniwersytetu Szczecińskiego rozpoczęło się już na początku obecnej, mijającej kadencji. Pytanie, czy model funkcjonowania Uniwersytetu Szczecińskiego ma opierać się o tzw. model humboltowski (model tzw. uniwersytetu drugiej generacji), czy model uniwersytetu przedsiębiorczego (model tzw. uniwersytetu trzeciej generacji) jest w mojej ocenie ważne i aktualne. Podkreślić należy, że w dyskusjach nikt nie wskazuje, że właściwym modelem jest model uniwersytetu średniowiecznego tzw. model pierwszej generacji. Jest to z pewnością spowodowane faktem, że jest to model historyczny (model średniowieczny), a podwaliny Uniwersytetu Szczecińskiego jak i całego środowiska akademickiego w Szczecinie, które w bieżącym roku obchodzi 70-tą rocznicę Akademickiego Szczecina, formowane były w duchu modelu humboltowskiego. W mojej ocenie dyskusja i ścieranie się poglądów dotyczy faktu, czy nadal mamy funkcjonować w modelu drugiej generacji, czy podjąć działania zmierzające do uruchomienia procesów, aby Uniwersytet Szczeciński przygotować do funkcjonowania w modelu uniwersytetu trzeciej generacji. Należy zauważyć że na świecie, szczególnie w tzw. krajach rozwiniętych, rola instytucji sektora szkolnictwa wyższego w procesie rozwoju gospodarczego regionu zmieniała się na przestrzeni ostatnich 70 lat. Z instytucji pełniących głównie funkcję dydaktyczną oraz realizujących działalność badawczą, szkoły wyższe stały się aktywnymi uczestnikami życia społeczno-gospodarczego w regionie, co zostało nazwane „trzecią funkcją” sektora akademickiego. Rozszerzenie funkcji uczelni wyższych z dotychczasowych związanych z dydaktyką i kształceniem kadry oraz prowadzeniem badań naukowych o funkcje wspierania przedsiębiorczości i rozwoju społeczno-gospodarczego regionu znajduje odzwierciedlenie w zapisach ustawowych dotyczących naszego środowiska, tj. w Ustawie z dnia 27 lipca 2005 roku Prawo o szkolnictwie wyższym.
Konieczność wzięcia swoistej współodpowiedzialności za rozwój społeczno-gospodarczy otoczenia w którym funkcjonuje uniwersytet, związane jest ze zmienną naturą globalizacji i polityki regionalnej, a także z przeniesieniem uwagi z wartości materialnych na niematerialne, takie jak: wiedza, umiejętności, kultura czy instytucje. Zmiany te są również postrzegane jako pochodna transformacji światowej gospodarki kapitalistycznej w latach 70. XX. w., polegającej na przejściu/przemianie z masowej produkcji, keynesizmu oraz państwa opiekuńczego w struktury deregulacji i decentralizacji zjawisk gospodarczych — przejście z fordyzmu do postfordyzmu (Chatterton i Goddard, 2000). Pogląd, iż instytucje sektora szkolnictwa wyższego mogą wywierać wpływ na potencjał innowacyjny regionów, opiera się na dwóch założeniach. Po pierwsze, szkoły wyższe zwiększają podaż wiedzy poprzez kształcenie kapitału ludzkiego oraz poprzez prowadzone badania naukowe, których efektami mogą być patenty, innowacyjne produkty i usługi. Po drugie, obecność szkół wyższych w regionie może prowadzić do ukształtowania się sieci powiązań ze sferą gospodarczą celem transferu wiedzy (Power i Malmberg, 2008). Jak wskazują badacze problematyki związanej z przedsiębiorczością akademicką i Uniwersytetem III Generacji na styku nauki i biznesu jest oczekiwany najbliższy impuls strukturalny w wymiarze globalnym, można nawet zaryzykować stwierdzenie że dzięki nowoczesnym uniwersytetom otwartym na współpracę z otoczeniem, czeka nas „nowa fala Kondratiewa” (Matusiak 2009).
Szerzej o rolach, które sektor akademicki odgrywa w kontekście „trzeciej funkcji”, pisze Uyarra (2010), rozpatrując potencjał sektora akademickiego w kształtowaniu środowiska społeczno-gospodarczego w czterech następujących kategoriach:
Uniwersytet jako „fabryka wiedzy”
Uczelnie poprzez swoje zasoby wiedzy postrzegane są jako podmioty, które mogą przyczynić się do wzmocnienia prac badawczo-rozwojowych oraz poziomu innowacyjności przedsiębiorstw w regionie. Jednostki badawcze o bardzo wysokim poziomie naukowym stają się czynnikiem wpływającym na lokalizację przedsiębiorstw. Badania Laury Abramovsky, Ruperta Harrisona oraz Helen Simpson (2007) dotyczące wpływu uniwersytetów na lokalizację prywatnego sektora badawczo-rozwojowego przemysłu farmaceutycznego wykazały silną tendencję do lokalizowania przedsiębiorstw w pobliżu najważniejszych wydziałów chemicznych.
Uniwersytet jako uczestnik sieci kooperacji w regionie
W latach 80. XX. w., które zbiegły się z ekonomicznym spowolnieniem zarówno w Stanach Zjednoczonych, jak i w Europie, zachęcano uczelnie do zaangażowania się w proces przyspieszania ekonomicznej konkurencyjności. Dla uczelni starających się pokonać trudności związane ze zmniejszonymi publicznymi dotacjami na badania możliwość współpracy z przemysłem niosła ze sobą korzyści w postaci dodatkowych środków finansowych. Z tego względu we wspomnianej dekadzie zaczęto podkreślać znaczenie współpracy nauki z przedsiębiorstwami technologicznymi. Badania prowadzone nad formami kooperacji wykazały różnorodne kanały przekazywania wiedzy. Według badań Cohena, Nelsona i Walsha (2002) najważniejszymi metodami transferu wiedzy preferowanymi przez przedsiębiorstwa są: publikacje, konferencje, nieformalne powiązania oraz konsultacje naukowe. Skłonność przedsiębiorstw do współpracy z nauką determinowana jest szeregiem czynników, takich jak (Uyarra, 2010):
― Wiek przedsiębiorstwa — niedawno powstałe organizacje prowadzące badania naukowe korzystają w większym stopniu z wyników akademickiej pracy naukowej.
― Stopień i rodzaj współpracy — różniący się w zależności od sektora, w którym działa przedsiębiorstwo. Mocny reżim patentowy jest często odpowiednim sposobem na współpracę z przedsiębiorstwami z branży biotechnologicznej oraz nanotechnologicznej, podczas gdy w innych sektorach (np. w sektorze technologii informacyjnej bądź elektronicznym) forma ta jest nieodpowiednia, gdyż przemysł ten preferuje długoterminową współpracę opartą na nieformalnych umowach.
― Otwartość przedsiębiorstwa na otoczenie — im bardziej otwarte przedsiębiorstwo, tym chętniej współpracuje z nauką.
― Bliskość geograficzna — ważna dla małych przedsiębiorstw korzystających z doświadczenia lokalnych uczelni, mająca natomiast mniejsze znaczenie dla dużych przedsiębiorstw z uwagi na wysoki priorytet współpracy ze środowiskiem naukowym bez względu na ograniczenie geograficzne. Z tego powodu duże przedsiębiorstwa są chętne do współpracy zarówno na poziomie lokalnym, jak i globalnym — celem jest wysokiej jakości współpraca ze środowiskiem akademickim.
Uniwersytet jako przedsiębiorczy aktor
Przedsiębiorczość uniwersytetów stanowi podstawowy czynnik konstytuujący interakcje pomiędzy nauką, sferą administracyjną i biznesem. Przedsiębiorczy uniwersytet może oznaczać trzy rzeczy (Röpke, 2000): 1) uniwersytet jako organizację dążącą do rynkowych zachowań, takich jak dywersyfikacja źródeł finansowania badań naukowych oraz pracy dydaktycznej, czy zwiększanie udziału finansowania pochodzącego z komercjalizacji wiedzy, 2) interakcję uniwersytetu z otoczeniem charakteryzującą się przedsiębiorczą formą oraz 3) społeczność akademicką zaangażowaną w działalność gospodarczą, której przejawem jest zakładanie przedsiębiorstw „odpryskowych” typu spin-out czy spin-off.
Uniwersytet jako animator rozwoju regionalnego
Uniwersytet jako aktor aktywizujący środowisko lokalne pełni funkcję „uniwersytetu obywatelskiego” (ang. civic role of universities), wpływając na takie obszary życia społecznego w regionie, jak: kultura, turystyka oraz rozwój mieszkańców. Przykładem tego typu działań jest aktywizacja ludzi starszych w formie uniwersytetów trzeciego wieku czy też uniwersytety dziecięce. Dodatkowo zaangażowanie szkół wyższych w proces rozwoju regionalnego może przejawiać się również m.in. poprzez kształcenie liderów regionalnych, ewaluację działań podejmowanych przez władze samorządowe, czy też uczestniczenie w podejmowaniu strategicznych dla danej jednostki administracyjnej decyzji, dokumentów bądź programów (Olechnicka, 2012).
Skłonność przedsiębiorstw do współpracy ze środowiskiem naukowym może wynikać z kilku przyczyn, jak np. z braku własnego zaplecza badawczego bądź z ograniczonych środków finansowych. Korzyści wynikające z tej kooperacji dla sektora akademickiego mają różnorodny charakter. Z jednej strony dotyczą bezpośrednio działalności badawczej pracowników naukowych, angażując przemysł w prowadzone badania podstawowe i stosowane, rozwijając oraz komercjalizując nowe produkty, tworząc przedsiębiorstwa odpryskowe, czy nawiązując współpracę patentową. Z drugiej strony korzyści kooperacji dotyczą również studentów, którzy uzyskują możliwość zdobycia praktycznego doświadczenia (Lee i Win, 2004).
Bruneel i inni (2010) wskazują na bariery towarzyszące współpracy przemysłu z sektorem akademickim, powstałe w wyniku rozbieżnych z potrzebami przedsiębiorstw ukierunkowań badań pracowników naukowych. Z jednej strony naukowcy często skłaniają się ku upublicznieniu rezultatów swoich badań, z drugiej strony przedsiębiorstwa dążą do zachowania efektów badań tylko dla siebie. Pracownicy naukowi chętnie badają problemy, które wydają się interesujące z punktu widzenia kariery naukowej, natomiast przedsiębiorstwom zależy głównie na współpracy przy projektach, których rezultatem może być rozwój nowego produktu bądź usługi. W celu zminimalizowania tych utrudnień Bruneel i inni (2010) proponują trzy mechanizmy:
- wypracowanie pewnej rutyny oraz praktyk wspólnego działania, które ułatwią pracę nad kolejnymi wspólnymi projektami bądź też będą mogły być wykorzystane przy kooperacji z innymi interesariuszami,
- rozszerzenie kanałów przekazywania wiedzy oraz
- zbudowanie zaufania, które odgrywa kluczową rolę w wypadku pracy nad projektem wykorzystującym wiedzę nieskodyfikowaną (cichą) bądź też opierającym się na badaniach, których efekty mogą stanowić o przewadze konkurencyjnej przedsiębiorstwa.
Wskazane cechy są cechą uniwersytetu trzeciej generacji, uniwersytetu przedsiębiorczego, uniwersytetu który bierze współodpowiedzialność, obok władz samorządowych różnych szczebli, za rozwój społeczno-gospodarczy miasta i regionu w którym funkcjonuje, dla którego funkcjonuje, dzięki któremu funkcjonuje. Istotną rolę w całym procesie zmian odgrywają ludzie, pracownicy Uniwersytetu Szczecińskiego i to zarówno samodzielna kadra naukowo-dydaktyczna oraz niesamodzielni pracownicy nauki, ale także pozostali pracownicy nie będący nauczycielami akademickimi, gdyż wbrew pozorom sprawność działania naszej uczelni jest pochodną sprawności i kompetencji każdej z tych grup pracowniczych i zdecydowana większość z nich chce tworzenia warunków do sprawnego działania, przedsiębiorczego działania, gospodarnego działania. Generalnie wszystkich pracowników w każdej organizacji można podzielić na dwie grupy, tych co są potrzebni organizacji i tych co są swoistym obciążeniem dla organizacji. Władze Uniwersytetu na każdym poziomie (władze rektorskie, władze dziekańskie), powinny podejmować takie działania, aby pracownicy byli potrzebni i przyczyniali się do rozwoju Naszego Uniwersytetu, gdyż jest to jedno z istotniejszych zadań władzy zarządczej, tworzenie warunków aby wszyscy pracownicy byli potrzebni. W mojej ocenie społeczność naszego uniwersytetu stoi przed wyzwaniem, czy nowe władze uniwersytetu wybrane na kadencję 2016-2020, kształtując Uniwersytet Szczeciński będą się utożsamiać z modelem humboltowskim, czy wskażą ścieżkę kształtowania uniwersytetu trzeciej generacji. Czy ewentualne deklaracje są w stanie wdrożyć w życie, czy realizując uniwersytet trzeciej generacji tzw. Uniwersytet Przedsiębiorczy zrealizują to zadanie zachowując wartości akademickie, tak ważne i istotne dla naszego środowiska, czy w wyniku podjętych działań nie zmienią uniwersytetu w przedsiębiorstwo, gdyż Uniwersytet Przedsiębiorczy to nie to samo co Przedsiębiorstwo Uniwersyteckie.
Bibliografia
- ABRAMO VSKY, L., R. HARRISON i H. SIMPSON, 2007. University research and the location of business R&D. The Economic Journal. 117(519), C114–C141.
- CHATTERTON, P. i J. GODDARD, 2000. The Response of Higher Education Institutions to Regional Needs. European Journal of Education. 35(4),
- COHEN, W. M., R. R. NELSON i J. P. WALSH, 2002. Links and impacts: The influence of public research on industrial R&D. Management Science. 48(1),
- LEE, J. i H. N. WIN, 2004. Technology transfer between university research centers and industry in Singapore. Technovation. 24(5),
- Matusiak K.B.,2010. Badania powiązań nauki z biznesem w gospodarce opartej na wiedzy. Rola i miejsce uniwersytetu w procesach innowacyjnych, OW SGH, Warszawa
- Niedzielski P., Łobacz K, 2011. Przedsiębiorczość akademicka – ścieżki komercjalizacji w kontekście wiedzy i technologii, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 653, Ekonomiczne Problemy Usług nr 69, Szczecin
- NIEDZIELSKI, P., R. STANISŁAWSKI i E. STAWASZ, red., 2011. Polityka inonwacyjna państwa wobec sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce — analiza uwarunkowań i ocena realizacji, tom 654 z serii Zeszysty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego — Ekonomiczne Problemy Usług. Zeszysty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego — Ekonomiczne Problemy Usług 70.
- OLECHNICKA, A., 2012. Potencjał nauki a innowacyjność regionów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o
- POWER, D. i A. MALMBERG, 2008. The contribution of universities to innovation and economic development: in what sense a regional problem? Cambridge Journal of Regions Economy and Society. 1(2),
- RÖPKE, J., 2000. The Entrepreneurial University: Innovation, academic knowledge creation and regional development in a globalized economy. W: S. NI T TA, red. Similarity and Difference in the Process of Economic Growth in Germany and Japan After World‐War‐Ⅱ to the Present Time [online]. Tokyo: Center for International Programs, Tokyo University
- UYARRA, E., 2010. Conceptualizing the Regional Roles of Universities, Implications and Contradictions. European Planning Studies. 18(8),